مفاهیم و مشاغل BIM

مقاله مفاهیم و مشاغل BIM

نویسنده: مهندس الیاس بستگانی ( مدیرعامل شرکت بیم سیتی/ نظریه پرداز و محقق بیم)

انتشار این مقاله با ذکر منبع بلامانع است

در این مقاله آموزشی میخواهم مفاهیم و مشاغل BIM را برایتان توضیح دهم اما باید بدانید BIM یک فناوری در حال تکامل است بنابراین اصطلاحات و نامگذاری ها و عناوین نیز در هر شرکتی  فعلا تعریف به خصوص خودش را دارد که این امر تاحد زیادی به شرکت و نحوه ی اجرای bim بستگی دارد. با این وجود ما با مشاوره شرکت های بیم در سراسر جهان به یک نتیجه گیری کلی برای تعریف عناوین و مشاغل بیم رسیدیم که به شرح زیر است.

تعریف BIM

بگذارید ابتدا خود BIM را برایتان توضیح دهم, بهتر است برای درک BIM به تاریخچه طراحی و ترسیم ساختمان ها بپردازیم , همان طور که میدانید ترسیم فنی و نقشه کشی ساختمان ها ابتدا به صورت دستی با قلم و جوهر بر روی کاغذ انجام می شد که رفته رفته با ورود و پیشرفت تکنولوژی کامپیوتر شاهد ارائه نرم افزار های نقشه کشی بر پایه CAD بودیم که مشهورترین آنها اتوکد نام دارد. اما با توجه به پیشرفت تکنولوژی ساختمان ها سیستم طراحی و ترسیمی برپایه CAD دیگر جوابگوی نیازهای عرصه ساخت و ساز نبود به همین دیل عصر فناوری BIM پایه گذاری شد و سیستم طراحی ساختمان ها از CAD به BIM تغییر پیدا کرد که این تغییر تقریبا از سال ۲۰۰۰ رقم خورد. اما به راستی BIM چیست؟ تقاوت سیستم طراحی BIM با CAD در چیست؟ آیا BIM یک نرم افزار است؟

BIM مخفف Building information Modeling است به معنای مدلسازی اطلاعاتی ساختمان که آن را بیم میخوانیم هرچند که بی ای ام هم تلفظ می شود اما تلفظ صحیح آن بیم است. همان طور که از اسم بیم پیداست ما مدلسازی یک ساختمان را بر اساس اطلاعات موجود ساختمان انجام میدهیم , پس همینجا یکی از تفاوت های یک مدل CAD با یک مدل BIM شفاف سازی می شود که مدل کد اطلاعات ساخت نمیپذیرد اما یک مدل بیم اطلاعات ساخت میپذیرد. به عنوان مثال اگر شما یک دیوار را در یکی از نرم افزار های برپایه CAD ترسیم کنید یا مدل کنید مثل نرم افزار های اتوکد , تریدی مکس , اسکچاپ و … در واقع شما یک حجم اکسترود شده را مدل کرده اید نه یک دیوار و مدل شما در نرم افزار یک دیوار شناخته نمی شود و خصوصیات یک دیوار واقعی را ندارد. اما اگر در نرم افزار های بر پایه BIM مثل رویت , ارشیکد , آلپلن یک دیوار مدل کنید , در محیط نرم افزار یک دیوار با خصوصیات یک دیوار واقعی مدل کرده اید. می توانید به مدل خود ویژگی های یک دیوار از جمله لایه بندی اجرایی دیوار نسبت دهید, می توانید لایه های دیوار را متره و برآورد مصالح بگیرید , می توانید دیوار را مورد آنالیز انرژی قرار دهید اصلا برای دیوار می توانید میلگرد تعریف کرده و آن را یک دیوار باربر سازه ای تعریف کنید. پس میبینیم که یک مدل BIM اطلاعات و داده های ساخت به خود میگیرد , این اطلاعات را پردازش میکند و خروجی میدهد. در تصویر زیر می توانید درک بهتری از مثال یک دیوار را در نرم افزار های برپایه کد و بیم مشاهده کنید.

پس بگذارید BIM را اینطور تعریف کنیم , ساخت یک ماکت دیجیتالی هوشمند از ساختمان که شامل مجموعه ای کامل از اطلاعات ساختمان می شود. پس لازمه ی کار کردن بر طبق BIM ابتدا ساخت این ماکت یا مدل دیجیتالی هوشمند است که تنها در نرم افزار های امکان پذیر است که آن نرم افزار بر پایه BIM برنامه ریزی شده باشد. که مشهورترین آن ها نرم افزار های Revit , ArchiCAD , TeklaStructure , Allplan , Vectorvorks و… می باشد که البته نرم افزار Revit در حال حاضر محبوب ترین نرم افزار بیم در کشورهای جهان شناخته می شود. پس بیم شما را اجبار می کند که تنها از نرم افزار های خودش استفاده کنید و به نوعی اگر بخواهید بر اساس bim پیش بروید دیگر مجاز نخواهید بود از نرم افزار های برپایه CAD مثل اتوکد , تریدی مکس , اسکچاپ و … استفاده کنید.

اما بگذارید یک نکته ای را یادآور شوم , اگر ما ماکت یا مدل دیجیتالی خود از ساختمان را مثلا نرم افزار Revit انجام دهید آیا Bim کارکرده ایم؟ برخلاف تفکر خیلی افراد Bim یک نرم افزار نیست , و حتی Revit هم BIM نیست. بلکه بیم یک فرآیند طراحی و ساخت است که ابتدای کار آن باید ماکت دیجیتالی ساختمان در مجموعه ای از نرم افزار های برپایه bim توسط مهندسین مختلف ساختمان , یعنی مهندس معماری ,سازه , تاسیسات و … مدلسازی شود و سپس با تدوین یک برنامه اجرایی که توسط مدیر بیم برنامه ریزی می شود اجرایی شود. پس بیم را می توانیم یک فرآیند طراحی و ساخت بدانیم که توسط تیمی از مهندسین ساختمان و یک تیم اجرایی صورت می گیرد. برای درک بهتر مجموعه فعالیت های تیم های bim به تصاویر زیر دقت کنید.

در تصویر زیر نیز میتوانید مجموعه فعالیت و چرخه ی کار برای ساخت ماکت دیجیتالی bim را مشاهده کنید

سطح ها و بعد های بیم (bim dimensions)

یک مدل بیم یا بهتر است بگوییم یک پروژه بیم دارای بُعد های مختلف است. این طبقه بندی می تواند در نوع قرار داد ما نسبت به پروژه ای که کار می کنیم تاثیر گذار باشد. به عنوان مثال در پروژه ای که داریم آیا بعد زمان بندی نیاز است! آیا بعد برآورد هزینه و یا روش های نگهداری ساخت را برای پروژه ی خود نیاز داریم یا خیر؟ پس در ادامه بعد های مختلف یک مدل بیم را برای شما تعریف میکنیم که آن را bim dimensions می نامیم.

۲D BIM:به مستندات دوبعدی که از یک مدل سه بعدی گرفته میشه میگیم ۲D BIM اما یادتان باشد که این مستندات دوبعدی با ۲D CAD متفاوت است. زیرا دوبعدی کد صرفا نقشه های دوبعدی است اما دوبعدی بیم از یک مدل سه بعدی خروجی گرفته شده و ویژگیهای بیم را نیز دارد.

۳D BIM:همان مدل سه بعدی بیم ما یا ماکت دیجتالی هوشمند ما را تعریف میکند  شامل بخش معماری سازه و تاسیسات است که در نرم افزارهای مدلسازی بیم انجام می شود. یک مدل بیم باید دارای ویژگی ها بیم باشد که قبلا راجع به خصوصیات آن باهم صحبت کردیم

۴D BIM:پس از ساخت مدل سه بعدی بیم اگر بخواهیم وارد بعد زمان یا مدیریت زمان یا زمان بندی پروژه را انجام دهیم در واقع وارد بعد چهارم بیم شده ایم که توسط نرم افزارهای مدیریتی صورت میگیرد مثل نرم افزار Primavera , Navisworks , Synchro 4D

۵D BIM:پس از زمان بندی فایل سه بعدی بیم یا بهتره بگیم اگر به مدل چهاربعدی بیم , اطلاعات هزینه ساخت یا هزینه تخریب یا هزینه نگهداری نسبت بدیم , ما وارد بعد پنجم بیم شده ایم که مدیریت مالی دقیقی از نسبت به بودجه پروژه و مدل بیم خواهیم داشت که در تصمیم گیری های مدیران بیم و یا کارفرمایان نقش اساسی داره

۶D BIM:تجزیه و تحلیل تاثیرات زیست محیطی و راه حل های برای کاراییی بیشتر انرژی است. درواقع مباحث انرژِ معماری , یا مباحث انرژی پایدار در این دسته قرار میگیرد.

۷D BIM:بعد ششم وارد مدیریت امکانات و بهره برداری , و نگهداری ساختمان است به خصوص تاسیسات بی تاثیر در عوامل محیطی ساختمان نیست.

۸D BIM:کتابچه راهنمای پروژه است که اطلاعات سایت پروژه را شامل میشه مثل برنامه های اضطراری , مسائل امنیتی , و غیره…

باتوجه به درک مفهومی bim حال مشاغل و عناوین یک شرکت bim را برایتان معرفی میکنیم

BIM Modeller:

قبل از اینکه بخواهم یک مدلساز بیم را تعریف کنم بگذارید اول به معرفی یک مدل بیم بپردازیم. باتوجه به تعریف بیم , یک مدل بیم باید در اولویت در یکی از نرم افزار های مدلسازی تحت بیم ساخته شود زیرا مدل بیم باید دارای ویژگی های ساختاری باشد, مدل بیم باید داده و اطلاعات بپذیرد , پردازش کند و داده خروجی دهد. مدل بیم باید دارای پارامتر و ویرایشات هوشمند باشد. مدل بیم باید قابلیت ارتباط با سایر نرم افزارهای بیم را داشته باشد. پس باتوجه به شناخت و درک یک مدل بیم حال به معرفی مدلسازی بیم یا بیم مدلر می پردازیم. مدلساز بیم , شخص دارای مدرک تحصیلی با موضوعات مختلف مهندسی ساختمانه. مثل معماری , سازه , تاسیسات مکانیک برق لوله کشی , طراحی داخلی , نما و…که وظیفه ی مدلسازی بخش مربوط به حرفه خودشون را به عهده دارند و اطلاعات مورد نیاز را به عناصر مدل اضافه می کنند این اطلاعات میتواند از نقشه های CAD گرفته شود. بیم مدلرها عموما مهندسین مجاز ساختمان نیستند اما از دانش کافی برای ساخت و توسعه مدل برخوردارند به طور مثال شما زمانی می توانید یک مدلر بیم شوید که درک درستی از موضوع مدلسازی عنصر ساختمانی داشته باشید و لازم است بدانید که عموما بیم مدلر ها دانش عمیقی نسبت به سایر موضوعات ساختمانی ندارند زیرا تنها نسبت به تخصص خود مهارت دارند به همین دلیل بیم مدلرها به صورت جداگانه فعالیت دارند و به صورت تخصصی موضوعات مختلف ساختمان را مدلسازی می کنند. بیم مدلرها معمولاً با مهندسین بیم یا BIM Engineer همکاری می کنند و به نوعی اغلب تحت نظارت کار می کنند چون همیشه در حال ویرایش مدلهای سه بعدی هستنند. که جلوتر به معرفی وظایف مهندسین بیم هم خواهیم پرداخت.

BIM Technician:

عنوان و وظایف بیم تکنسین با بیم مدلر عموما در شرکت های ساختمانی یکسان هستنند و به جای یکدیگر تعریف می شوند, اما در شرکت های بزرگ میتوانیم برای هر عنوان یک وظایف مستقل تعریف کنیم به نوعی بیم تکنسین می تواند یک قدم پایین تر از بیم مدلر در شرکت فعالیت کند. به عنوان مثال وظایف مدلسازی پوسته اصلی ساختمان همانند دیوارها , کف , سقف و…می تواند به عهده بیم تکنسین باشد و وظایف مدل های پیچیده بیم هماهنند هم خانواده ها به عهده بیم مدلر باشد, یا اینکه تکنسین بیم  به مدلسازی جزئیات با سطح LOD 200 مشغول باشد و بیم مدلر به مدلسازی جزئیات با سطح  LOD 400, یا اینکه بیم مدلر وظیفه ساخت مدل را برعهده داشته باشد و بیم تکنسین وظیفه مستند سازی و حاشیه نویسی که هر دو میتوانند در نظارت مهندس بیم در شرکت فعالیت داشته باشند.

BIM Engineer:

باید بدانید  BIM Engineerقبل از اینکه مهندس بیم باشد او در اول همان مهندس مجاز ساختمان است و دانش فنی و تحصیلی را راجع به طراحی و ساخت ساختمان دارد و این دانش را در مدل نسبت می دهد. مهندس بیم در همکاری با مدلسازی بیم کار می کند و به نوعی به روند کار مدلساز بیم نظارت دارد. او کسی است که مسئول تحقیق و بررسی است و داده های ساختمان و اطلاعات CAD را برای خلق مدل به درستی برای مدلساز بیم تشریح و تفسیر می کند. اگر مدل پس از ساخت , بعد از مدتی نیاز به توسعه و ویرایشات داشته باشد این ویرایشات را مهندس بیم به مدلساز انتقال می دهد.

BIM coordinator:

coordinator به معنای هماهنگ کننده است هماهنگ کننده BIM کسی است که کاربران را در یک تیم BIM هدایت و مدیریت می کند پس به نوعی هماهنگ کننده بیم یک نقش مدیریتی دارد اما نه به معنای یک مدیر استخدامی.

اغلب بیم کاردیناتورها قبلا بیم مدلر بوده اند و برچند نرم افزار مهارت دارند و نحوه ی ارتباط این نرم افزارها را می دانند. او مسئول برنامه ریزی استراتژی پروژه بیم است و وظایف هر شخص را با توجه به مهارت های او در شرکت تعیین می کند

بیم کاردیناتور مسئول هماهنگی و رابط بین مدیران پروژه و مدلسازان پروژه است در اصل او مدل نهایی پروژه را طبق برنامه زمانی و کیفیت لازم به مدیر BIM تحویل می دهد و فن آوری های جدید را برای کنترل بهتر پروژه پیشنهاد می دهد

او مسئول اداره تیم بیم مدلرها یا مدلسازان بیم است و هماهنگی و پیوند بین رشته های معماری , سازه , برق , مکانیک , لوله کشی و…را برعهده دارد و خروجی مستندات را بررسی و تحلیل میکند از جمله کلش یا تداخلات دیسیپلین های پروژه و برای بهترین راه حل می کوشد. این شخص همیشه در حال برنامه ریزی و تحلیل و کسب اطلاعات جهت پیشرفت بهتر پروژه است , در واقع کاشف راه حل های بهتر , سریع تر و بهینه تر یک پروژه بیم است چه در فاز طراحی چه در فاز اجرا

اگر بخواهیم برنامه و نقشه پیشنهادی شرکت را باتوجه به خواسته ها و انتظارات کارفرما از پروژه برنامه ریزی کنیم , این برنامه توسط BIM coordinator صورت میگیرد پس میتوان گفت طرح های ارائه شده در مناقصه ها توسط بیم کاردیناتور انجام می شود.

BIM manager:

وظایف رهبر بیم و هماهنگ کنندگان بیم شباهت زیادی به هم دارند به طوری که در پروژه های کوچک بیم , نقش وظایف BIM manager و BIM coordinator میتواند یکسان شود و یا یکی از این دو مسئولیت در یک پروژه حذف گردد و یکی شود. ام در پروژه های بزرگ , اجرای بیم نیاز به یک رهبر با دانش مدیریتی که BIM manager تعریف می شود.

BIM manager یا رهبر پروژه , با هماهنگ کنندگان بیم (BIM coordinator) در نقطه تماس هستند اما تصمیم گیری های نهایی پروژه توسط رهبر پروژه انجام می شود. رهبر پروژه برنامه مدیریتی و تحلیلی بیم کاردیناتور را مورد بررسی قرار داده و آن را عملی و اجرایی می کند. پس تصمیم گیری های نهایی پروژه توسط رهبر پروژه انجام می شود به طور کلی مسئولیت پذیر خواهد بود تا اجرای BIM را به یک فرآیند موفق تبدیل کند. مدیر مسئول کل مدل پروژه است و حداقل ۸ تا ۱۰ سال تجربه دارد.

رهبر پروژه , تیم مورد نیاز BIM را فراهم میکند اما اینکه در هر پروژه ای به چه شخصی چه مسئولیتی داده شود برعهده BIM coordinator است.

از جمله وظایف مدیر بیم اجرایی کردن اسناد استراتژی BIM است که ما بهش میگیم BEP یا برنامه ی اجرایی Bim  , این برنامه عموما در دو مرحله صورت میگیرد. برنامه BEP قبل از عقد قرار داد که می تونه به توجیه پروژه بیم برای کارفرما منجر بشه و یک برنامه BEP بعد از عقد قرارداد که برنامه ی اصلی اجرایی پروژه بیم را توصیف میکنه.  برنامه BEP یا توسط مدیر بیم انجام میشه یا  با همکاری بیم کاردیناتور

Revit Modeler / Revit Drafter:

اگر عناوین استخدام ها را بررسی کنید ممکن است با عناوین رویت مدلر و رویت درفتر نیز روبرو شوید , رویت درفتر یا رویت مدلر در اصل همان بیم مدلر محسوب می شود با این توصیف که تخصص آن تنها به نرم افزار رویت حتی در یک شاخه رویت محدود می شود.اما لازم است اگر شما به چند نرم افزار بیم مسلط باشید شما را بیم مدلر توصیف میکنند اما این بدان معنا نیست که اگر تنها یک نرم افزار بیم مثلا Revit بلد باشید شما دیگر بیم مدلر نیستید! به همین منظور در آگهی های استخدام برای اینکه بیم مدلری استخدام کننند که تخصص آن مثلا تنها نرم افزار Revit باشد عنوان های رویت مدلر یا رویت درفتر را مطرح می کنند. برای تبدیل شدن به یک رویت درفتر یا رویت مدلر هیچ الزام گواهینامه آموزشی وجود ندارد البته گواهینامه ها و مدارک میتوانند به عنوان یک امتیاز استخدام مطرح شوند اما چیزی که برای کارفرمایان مهم است تجربه و مهارت لازم شما برای استفاده از نرم افزار Revit است. البته لازم به ذکر است که اگر میخواهید یک بیم مدلر رویت کار شوید حتما باید مدرک تحصیلی و دانش فنی شما نسبت به شاخه ای از نرم افزار رویت که می خواهید فعالیت کنید باید مرتبط باشد اما نیازی نیست شما مهندس مجاز ساختمان باشید.

انتشار این مقاله با ذکر منبع بلامانع است